વિશ્વકોશમાં યુ ટ્યુબ પર આપવાનું વક્તવ્ય.

વિશ્વકોશમાં યુ ટ્યુબ પર આપવાનું વક્તવ્ય :

આમ તો મારું જીવન સતત ચડાવ ઉતાર વાળું રહ્યું છે. અત્યારે હું જે કઈ પણ છું એ મને અનુભવે ઘડી છે. નાનપણ આર્થિક સંકટોથી ભરેલું હતું. ઘરમાં લાઇટ પણ ન હતી, પણ વાંચનનો ગાંડો શોખ. ચીમની, ફાનસ કે ચાંદનીનાં પ્રકાશમાં પણ વાંચવાનું ન છોડું. ઘરમાં બધાં જ વાંચનનાં શોખીન. બહોળું વાંચન જીવન ઘડતર માટે બહુ કામ આવ્યું. 

નાનપણથી જ અમારે ત્યાં ઘરમાં પૈસાનો વહેવાર હું ને મારા મોટાભાઈ સંભાળતાં. મારાં બા એટલે કે મમ્મી શિક્ષિકા હતાં. ઉપરાંત ટ્યુશન પણ કરતાં. તથા બાપુજીની જે થોડી આવક આવતી એ બધી જ બા અમને ઘર ચલાવવા આપી દેતાં. એથી કરકસરથી કેમ રહેવાય એ શીખવા મળ્યું. મારાં જીવન ઘડતરમાં મારાં બા ઉપરાંત અમારાં ઘર માલિક બા જે ખૂબ જ સેવાભાવી હતાં એમનો ફાળો મુખ્ય રહ્યો છે. 

એ વર્ષોમાં સ્કૂલના પાઠ્યપુસ્તકમાં એક કાવ્ય આવતું  – ‘એક જ દે ચિનગારી મહાનલ એક જ દે ચિનગારી’, તેના ઉપરથી મેં પેરોડી બનાવ્યું, જેમાં મોટાભાઈ વાલ્મીક્ભાઈએ પણ મદદ કરેલી ‘એક જ દે ઘડો પાણી સરકારી નળ, એક જ દે ઘડો પાણી.’ એક રીતે કહીએ તો એ મારી પહેલી મૌલિક કૃતિ. પહેલીવાર વર્ષ ૧૯૬૭-’૬૮માં ‘વેલ’ના નામે ‘મુંબઈ સમાચાર’માં છપાઈ. તેનાથી પ્રોત્સાહન મળ્યું અને ત્યાર બાદ નિબંધ, લેખ, નાની નાની વાર્તાઓ એવું લખતી. જોકે, તેનું પ્રમાણ સાવ ઓછું, કોઇક જ વાર.

એસ.એસ.સી. કરી કમાતા કમાતા આગળનું ભણી. એક વર્ષ રેગ્યુલર કર્યું ત્યારે એન.સી.સી. લીધું હતું જે બીજા વર્ષે એક્સ્ટર્નલ વિદ્યાર્થીની તરીખે ભણવાનું ચાલુ રાખ્યું તો ન મળે પણ મેં મારાં ફસ્ટ ઈયરના રિપોર્ટ ઉપર ફાઇટ કરી એથી ચાલુ રાખી શકી ને 3 વર્ષનો કોષ પૂરો કર્યો. ઉપરાંત નાસિક ભોંસલા મિલીટરી સ્કૂલમાં મિલીટરી કોર્ષ પણ કર્યો. જેણે જીવનમાં શિસ્તના પાઠ શીખવ્યા.

પૈસા બચાવીને પુસ્તકો ખરીદતી. તે સમયે હપ્તેથી અને ડિસ્કાઉન્ટ પર પુસ્તકો મળતાં. ઓળખીતા દુકાનદારો ઘણીવાર મારો શોખ જોઈ મને વાંચવા માટે એમ ને એમ પણ પુસ્તકો આપતાં, જે હું વાંચીને એમને પરત કરતી. 

મારી બા તો ઘણીવાર કહે કે, ‘આટલાં પુસ્તકો ખરીદે છે તો પરણીને આણામાં કપડાં લઈ જઈશ કે પુસ્તકો?’ ત્યારે હું પણ હસીને કહેતી, ‘બા, હું પુસ્તકો તો લઈ જ જઈશ.’

.લગ્ન બાદ જીવનમાં પરિવર્તન આવ્યું. વ્યવસાયે ડૉકટર પતિની નોકરી આદિવાસી વિસ્તારમાં, મુંબઈ જેવા શહેરમાં મોટી થયેલી મારે, હવે આદિવાસી વિસ્તારમાં રહેવાનું આવ્યું. ત્યાં પણ આડોશ પાડોશમાં શક્ય તેટલી સામાજિક જાગૃતિ લાવવાનાં મારા પ્રયત્નો સફળ થયા, તેનો મને આજે પણ આનંદ છે. વચ્ચે આર્થિક જરૂરત ઉભી થઇ તો ઉપાર્જન કરવા ઘરથી બહાર નીકળી. એ માટે 40 વર્ષે 2 વિહિલર ચલાવતાં પણ શીખી.

અહીં હું એક સાવ નાના માણસની  ઉચ્ચ ભાવનાની વાત કરી સાદર કદર સાથે વંદન કરવા માગું છું.

૨૦૦૭ મે મહિનામાં હું મારા મિસ્ટર અને મારી દીકરી સોમનાથ જવા સ્લીપર લકઝરીમાં રાત્રે નીકળ્યાં. ત્યાં  તો મધ્યરાત્રિમાં એ બસ એક ખેતરમાં રોડથી પચીસ ફૂટ નીચે પલ્ટી ખાઇને આડી પડી ગઈ. એ સમયે અન્ય મુસાફરો સાથે હું અને મારા મિસ્ટર બસમાંથી નીકળી શકીએ એમ હતા પણ મારી દીકરી માટે એ શક્ય ન હતું એ ખૂબ જ કફોડી હાલતમાં સીટ નીચે દબાયેલી હતી. આવી સ્થિતિમાં ક્યાં માબાપ દીકરીને મૂકી પોતાનું વિચારે? 

એકાદ કલાક વીતી ગયા બાદ હાઇવે પરથી પસાર થતી એક લકઝરી બસ ઉભી રહી ને એના દ્રાઈવર અને કન્ડક્ટર મદદે આવ્યા. એમને ચાર પાંચ જણને ભેગા કરી અંધારામાં જ લાકડીઓ ગોતી બસની અંદર આવ્યા ને અમને આશ્વાસન આપી બહાર આવવા કહ્યું. 

લાકડીઓથી સીટ ઉંચી કરી કન્ડક્ટર છોકરાએ દીકરીને નીચેથી ધીરે રહીને ઊંચકી અને ક્ષણમાં એને સ્થિતિનો અંદાજ આવી ગયો. બસમાંથી હળવેકથી બહાર લાવી સીધી જ એમની લક્ષઝરી બસ તરફ ઉતાવળે ચાલ્યા ને અમને કહ્યું અમારી સાથે ચાલો, પચીસ કિલોમીટર દૂર જ રાજકોટ છે ત્યાં સિવિલમાં લઈ જઇએ.

આ બધી ધાંધલમાં મારું પર્સ બસમાં રહી ગયું. અમારી પાસે કુલ નવસો રૂપિયા જ હતા. અમારી વાતો સાંભળી દ્રાઈવર અને કન્ડક્ટરે પોતાના રૂપિયા પણ અમને આપી દેવાની તૈયારી બતાવી, પણ અમે સાદર ઇન્કાર કર્યો. રાજકોટ સિવિલ આવી. ફટાફટ દીકરીને કન્ડક્ટર છોકરાએ જ ફૂલની જેમ ઊંચકી સ્ટ્રેચર પર સુવડાવી. એ બન્ને દેવદૂત દીકરીનો જીવ બચાવી એમની બસમાં રહેલા પ્રવાસીઓને સુખરૂપ પહોંચાડવા જતા રહ્યા.

દીકરીને મલ્ટીપલ ફેક્ચર હતા. પેલવીકની રિંગમાં ચારે બાજુથી પાંચ ફેક્ચર ને એક ડાબા પગનાં બોલમાં.. એને લીધે એની સાયેટિકા નવ સાવ ડેમેજ થઈ ગઈ હતી. એથી પગનું સેન્સેશન સાવ જતું રહ્યું. ખૂબ લાંબી ટ્રીટમેન્ટ બાદ નોર્મલ ચાલતી થઈ. 

મૂળ તો અજાણ્યાં દેવદુતે આવી જે મદદ કરી એનું ઋણ ક્યાંયેય ભુલાય એમ નથી. એ વખતે અમારી મનોસ્થિતિ એવી હતી કે અમને ત્રણમાંથી કોઈને ખ્યાલ નથી કે કઈ બસના દ્રાઈવર કન્ડકટર હતા. એ બન્ને તો નિસ્વાર્થ ભાવે મદદ કરી દેવદૂતની જેમ જતા રહ્યા. દિલથી સલામ અને આશિષ વરસાવતી રહું છું. લાંબી ટ્રીટમેન્ટ ચાલી પણ મને એકવાર પણ નકારાત્મક વિચાર નથી આવ્યો કે દીકરી કાયમ માટે અપંગ રહેશે તો. હું એક જ વાત કહેતી, ‘બધું સારું થઈ જશે.’ જીવનમાં કોઈપણ મુશ્કેલી આવી હોય હકારાત્મક વલણ જ અપનાવ્યું છે. આર્થિક કે શારીરિક.. ને એથી દર વખતે રસ્તો મળી જ જાય છે

આમ જ વર્ષો પસાર થતાં ગયાં. બાળકો મોટાં થઈ ગયાં અને હું ‘બા’ થઈ ગઈ. દીકરો, વહુ અને દીકરીની મીઠી જિદ કે, ‘બા, હવે રસોડામાંથી રીટાયર્ડ થાઓ.’ અને મેં તેમના શબ્દો પોંખી લીધા ….મારી સાહિત્યસર્જન યાત્રાની આ પૂર્વભૂમિકા. 

આ ૫૯ વર્ષનાં બા હાથમાં મોબાઇલ લઈને ફેસબુકના માધ્યમથી નવાં નવાં મિત્રોનાં સંપર્કમાં આવ્યાં. અલબત્ત, મારા પરિવારને અજાણ્યા લોકો સાથેની મિત્રતાની વાત ઓછી ગમતી, મને ખાસ કશું ચિંતા જેવું લાગ્યું નહીં એથી પરિવારને પણ મનાવી લીધો.

મને મારી અભિવ્યક્તિ લખીને કરવી ગમતી. અમુક વાતો જે કોઇને ન કહીં શકીએ એ કાગળ પર ઉતારી આપણાં મનનો ભાર ઉતારવા પણ લખવું ગમતું. 
એવા ભાવનું એક હાઇકુ

‘થીંજેલા હૈયાં
અહંકારથી ભર્યા,
વ્યર્થ તાપણું.’

આ વર્ચ્યુઅલ દુનિયાને લીધે પોતાનાં મનનાં ભાવોને લખી આનંદ માણતી રહું છું. ભલે શરૂઆત નિજાનંદ માટે લખવાની કરી પણ દંભ નહિ કરું. હવે એ દ્વારા મારાં વિચારો.. મારું લખાણ બીજા પણ વાંચે અને અભિપ્રાય આપે એ પણ ગમે છે. હા, નિસ્વાર્થ ભાવે અમુક મિત્રો ભૂલ બતાવે છે ત્યારે દિલથી આનંદ થાય છે કે ‘કોઈ મારું લખાણ પૂરું વાંચે છે ત્યારે જ મારી ભૂલ પણ બતાવે છે.’ હું એ સુધારવાનો સતત પ્રયત્ન કરતી રહું છું.
મારાં ભર્યા ને તોયે એકલવાયા જીવનમાં મને લખતાં રહી પોતાની જાતને ડુબાડી રાખવી ગમે.

જિંદગી તો આવી ને એ ચાલી…
કર સાર્થક માણી એને.

શરૂમાં ફેસબુકના ગદ્ય માટેનું ‘શબ્દાઅવકાશ’ અને પદ્ય માટેનું ‘તોફાની તાંડવ’ ગ્રુપમાં જોડાઈ. ત્યાં મેં ગદ્ય અને પદ્ય લખવાની પા પા પગલી ભરી. ‘તોફાની તાંડવે મને મંચ પર બોલતી કરી તો શબ્દાવકાશ દ્વારા ૨ સહિયારી લઘુનવલ અમે લખી. એમાંની એક ‘સ્વયંસિદ્ધા’ હમણાં જ પુસ્તક રૂપે બહાર પડી. બીજી ઇપુસ્તક રૂપે એમેઝોન પર વાંચવા મળે છે. એ પછી વોટ્સએપ આવ્યું ને ‘વેલવિશર વિમેન્સ કલબ’ ‘સર્જન માઇક્રોફિક્શન’ ગ્રુપમાં જોડાઈ ને ગમતાંનો ગુલાલ કરવાં લાગી. ‘વેલવિશર’ ગ્રુપ દ્વારા મારી ૧ સહિયારી લઘુનવલ ‘મનસ્વી’ પુસ્તક રૂપે બહાર પડી. તો ‘સર્જન માઇક્રોફિક્શન’ ના ૨ પુસ્તકોમાં મારી પણ ૧ ૧ વાર્તા છે. 29 નવેમ્બર ‘૨૦ માં મારી સ્વતંત્ર બુક ‘સફર આંગળીનાં ટેરવે’ સાહિત્ય રસિક જનો સમક્ષ મૂકી એનો અનહદ આનંદ છે.

ત્યાં એક દિવસ ‘વિશ્વકોશ’ માં શ્રીમતી ધીરૂબહેન પટેલ દ્વારા ચાલતું ‘વિશ્વા સખી ગ્રુપ’ વિશે ખબર પડી ને એમાં જોડાઈ. ત્યાં ધીરૂબહેનનાં માર્ગદર્શન હેઠળ સાહિત્યિક ઘણી પ્રવૃતિઓ ચાલે છે. એ ગ્રુપને ૩ વરસ પુરા થતાં હતાં એટલે એક સુંદર કાર્યક્રમનું આયોજન શ્રીમતી ધીરૂબહેન અને શ્રીમતી શ્રદ્ધાબહેને મળીને કર્યું. સહુ બહેનો ભાગ લઈ શકે એ રીતનું આયોજન હતું. નૃત્ય.. પઠન..વગેરે. અમારી પાસે નાટકો મંગાવ્યા. એમાં મારું નાટક પસંદ થયું એનો વિશેષ આનંદ. નાટક ૨૫ મિનિટનું હતું પણ ૧૫ મિનિટનું કરવાથી માંડી ભજવવામાં હું કોઈ ભાગ ન લઈ શકી. એ ગાળામાં જ મને ત્રીજીવારનું બ્રેસ્ટ કેન્સર ડિટેકટ થયું હતું એટલે ટ્રીટમેન્ટ ચાલતી ને એની સાઇડ ઇફેક્ટને લીધે અશક્તિ. પણ આ ગ્રુપ સાથે સતત જોડાયેલી રહી છું. એક વર્ષથી કોરોનાકાળને લીધે ઓનલાઈન પ્રવૃત્તિઓ ચાલતી જ રહે છે. વાર્તાઓ.. લેખો.. નિબંધો.. કઈ ને કઈ ચાલતું રહે. એમાં જ અમારી  ૨ સહિયારી લઘુનવલ પણ લખાઈ જે હજુ મઠારવી બાકી છે. 

આગળ કહ્યું એમ મારે લગભગ સવા બે વર્ષથી કેન્સરની ટ્રીટમેન્ટ ચાલુ છે. આમ તો કેન્સરે ત્રીજીવાર દેખા દીધી છે. જો કે હું હકારાત્મક વિચારસરણી વાળી પહેલેથી રહી છું. 
2008 માં પહેલીવાર ઓપરેશન કરી કૅમોની ટ્રીટરમેન્ટ ચાલુ થઈ, ને પહેલા કૅમોએ જ એનો પરચો બતાવી દીધો અને મારા વાળને મારે વિદાય આપવી પડી પણ  હું કાંઈ ગાંજી જાઉં એવી ન હતી. પહેલેથી જ મસ્ત મજાની વિગ કરાવી રાખી હતી.

એ સમયનો એક પ્રસંગ કહું. 
હું ને મારી દીકરી સી.સી.ડી. ગયા હતા. દીકરીએ મને ધીરે અવાજે કહ્યું,
‘મમ્મી તારી વિગ સહેજ ખસી ગઈ છે.’

હું ત્યાં બધા સામે જ એને સરખી કરવા ગઈ તો એણે મને રોકી.

એક તો પહેલાં કહે વિગ ખસી ગઈ છે ને પાછી ઠીક કરવા પણ ન દે. બોલો એવું ચાલતું હશે?

મને તો એક વાર વિચાર પણ આવી ગયો કે વિગ જ કાઢી નાખું, પણ દીકરી ભેગી હતી. એની પ્રેસ્ટિજનો તો વિચાર કરવો પડે ને યાર…કોઈને થશે આ આધેડ સ્ત્રીનું ચસકી ગયું લાગે છે… પછી તો બંને ગાડીમાં બેસીને ખૂબ હસ્યા. આજે પણ યાદ કરીએ ત્યારે ખુલ્લા મને હસી પડાય છે.

આમ જ દવા ને હાસ્ય બંને જીવનના ભાગ બની ગયા હતા.

જીવનની સફર એટલે,

‘સવાર થાય ને દુઃખને રાતના ધાબળામાં ઢબૂડી દામચિયે મૂકી આવે કહેવા સુંદર સવાર! એજ જીવનની વાસ્તવિકતા છે.’

આ હાળુ કેન્સર ચીંટકુ તો ખરું હોં. એક વાર જેનું શરીર ગમી ગયું એનાં શરીરમાં ફરી ફરી પેસારો કરવાનું ન છોડે.

એ તો ભલું થજો મારા ખૂબ ભરાવદાર  લાલ મ્હોં ને આંખનું કે એ જોઈને કોઈ કોઈને બીક લાગવા મંડી. બાપડા ખોટા ખોટા મારાથી બીવે એટલે થયું ડૉકટરને બતાવીએ. એટલે પહેલા હ્રદયનાં ડૉક્ટરને બતાવ્યું. ત્યાં ઈકો કાડીયોગ્રામ કાઢ્યો. એમાં એક જ વાતની ખબર પડી કે વાલની દિવાલ મારી જેમ જાડી થઈ રહી છે. હા, એમાં ડોકટરને કંઈક હ્રદયની નજીક લટકતું લાગ્યું. એટલે એ શું લટકે છે એ જોવા ડૉકટરે MRI અને ફુલ બોડી સીટી સ્કેન કરાવ્યું.
પણ મારા સદનસીબે દિવાળીની રજાઓ આડી આવી ને ટેસ્ટ કરવાનો કાર્યક્રમ લંબાયો. મને હાશ! થઈ. માંડ કુટુંબ સાથે પ્રવાસનો કાર્યક્રમ ગોઠવ્યો હતો, એમાં ફાચર પડત. કારણ કે એ પ્રવાસના ચાર દિવસ પહેલાં જ આ ચીટકુએ દેખા દીધી છે એનો અંદાજ આવ્યો હતો.

(હવે તમે જ કહો! આવો મસ્ત પ્રવાસ ગોઠવ્યો હોય ને એની ટાંયટાંય ફીસ થાય એ થોડું ચાલે? )

ફરીને આવ્યા પછી ટેસ્ટ  કરાવ્યા.

પહેલી વખતનાં કેન્સરની સારવાર સ્વરૂપે કૅમો લેવા મારા ગળાની નીચેના ભાગમાં પોટ મુકવામાં આવ્યો હતો. એની નીચે એક નળી હોય જે ધમનીની અંદર જોડેલી હોય, એટલે દવા એ નળી વાટે સીધી આડીઅવળી ડાફોળીયા માર્યા વગર લોહીમાં ભળે. એ નળી સાથેનો પોટ પાંચેક વર્ષ સુધી એમ જ શરીરમાં રાખી શકાય. જેથી ફરી વાર કૅમો આપવાની જરૂર પડે તો સરળતા રહે. 
રીપોર્ટ પ્રમાણે તો મારા શરીરમાં જે પોટ સાથે નળી ધમની સાથે જોડી હતી એ ધમનીમાંથી છુટ્ટી પડી ને લટકતી હતી. ખરેખર તો આવા સંજોગોમાં ધમનીમાંથી એ જગાએથી લોહી વહેવા માંડે ને શરીરમાં પ્રશરે…મેડિકલ ભાષામાં ઈંટરનલ બ્લિડીંગ કહેવાય. જો એવું વધારે વખત સુધી રહે તો માણસ મરી જાય.

પણ આ બંદા એમ કંઈ મરે નહિ હોં! કેટલાંય દિવસ પહેલાં નળી છુટ્ટી પડી ગઈ હોવા છતાં હું તો જલસા કરતી હતી.

પહેલાં તો પોટને શરીરમાંથી છુંટું કરવા નાનું ઓપરેશન કરવામાં આવ્યું.

અઠવાડિયામાં જ કુટુંબમાં 2 લગ્ન હતા. ડિસેમ્બરની ઠંડી ને એમાં માવઠું નડયું. મને શરદીને લીધે ઓપરેશનમાં લીધેલ ટાંકા સખણા ન રહ્યા. ભાણીના લગ્નના આગલા દિવસે જ એ તૂટ્યા.  બે વેઢા જેટલો ભાગ ખુલી ગયો..! પણ બંદા કંઈ એમ હાર ન માને! ખુલ્લા ભાગ ઉપર દવા લગાડી ડ્રેસિંગ કરીને તૈયાર થઈ  ગઈ. જો ઘરનાંને ખબર પડે તો અમદાવાદ ભેગા થવું પડે. ને રંગમાં ભંગ પડે…ખાલી ખોટા બધાની દોડધામ વધી જાય. વળી મારી પ્રસંગ માણવાની મજા બગડે ને! પ્રસંગ પત્યાં પછી ઘરનાંને જણાવ્યું એટલે મારતે ઘોડે (એટલે કે કારને ભગાડી અમદાવાદ હોં, ) અમદાવાદ.

બીજે દિવસે ફરી ટાંકાની પળોજણ. ઉપરાંત ટેસ્ટનાં રીપોર્ટ પ્રમાણે કુલ પાંચ ગાંઠ હતી. આ વખતે ઓપરેશન થઈ શકે એમ ન હતું. આખરે હૃદય અને ફેફસાનો સવાલ હતો! એટલે ઓરલ  દવા કામ કરી જાય તો કેન્સરને હાર આપી શકાય. બાકી ચાર થી છ મહિનાની વાત હતી…

એ ચાર છ મહિનાની મુદતને પણ દવા સાથે ઘોળીને પી ગઈ. પુરા 7 વરસ દવા ચાલી.

ત્યાં તો આ ફરી ડોકાયું ત્રીજીવાર! સાત વરસે… ભગવાનને પણ જાણે ખબર પડી ગઈ છે કે આ બુનનું શરીર અને મન ખમી શકે એમ છે એટલે ઘડી ઘડી મોકલી દયે છે! એટલું યે એ નથી સમજતો કે હું તો ઠીક પણ મારાં ઘરનાનો પણ વિચાર નથી કરતો…જો કે અમે બધાં સજ્જ થઈ ગયાં છીએ લડવા એની સાથે ને સામે…

જો કે સાચું કહું … મને ડાઉટ હતો જ છતાં મેં તો વિચાર્યું કે લડયાં વગર હથિયાર હેઠાં મૂકી દઉં… હવે જેટલું જીવું મજેથી જીવું…એ માટે ખરેખર સજ્જ જ છું…ખબર પડી તો યે વિચલિત નહોતી થઈ… પણ ઘરનાં કોઈ માન્યા નહિ. કેન્સર સામે લડવા માટે… બધાં સજ્જ હતા. ને ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ…હાય ડોઝના ઇંજેક્શન અને  ગોળી…જેની સાઈડ ઇફેક્ટ બહુ થાય છે ને એ રીતે મને હેરાન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે કેન્સર…પણ એને ઘોળીને પી જવાનો ઉપાય છે મારી પાસે….આ ફેસબુક..વોટ્સએપ… નાં સાહિત્યના ગ્રુપમાં એક્ટિવ રહું…છું..આમ તો 4 5 ગ્રુપમાં જ એક્ટિવ છું…એ ય ને મોજથી લખો ને વાંચો…મિત્રોમાં આનંદ વહેંચો…

દીકરા અને વહુને બસ હું ખુશ રહું એજ મહત્વનું. મારા ભાઈ ભાભી.. બેન બનેવી ને એમના બાળકોને બોલાવી દહેરાદુન ગંગા કિનારે ફરવા લઈ ગયા. થોડા વખત પછી બદ્રીકેદારની જાત્રા પણ અમને જરાય મુશ્કેલી ન પડે એમ કરાવી.

ઘરમાં ૧૧ વરસની પૌત્રી ને ૨ વરસનો પૌત્ર. ૫ વરસનો દોહિત્ર.. લાગણીનાં એવાં તાણાવાણાથી ગૂંથાયેલા છીએ કે સમય ક્યાં સરી જાય છે ખબર નથી પડતી.
બચ્ચાઓ પણ જાણે સમજે છે બાને શારીરિક રીતે મસ્તી કરી હેરાન ન કરાય.. તોફાન બા સાથે કરાય પણ દૂર રહીને..

આંખમાં પણ ઝળઝળિયાં થયા કરે.. વાંચવા લઉં તો ઘડીમાં ડબલ દેખાય તો ઘડીમાં ઝાખું… તો યે હું તો ચાલુ રાખું લખવાનું… મારે લખવા સાથે કામ.. વાંચનારાને જે અર્થ કાઢવો હોય એ કાઢે. મને ગૂંથવા પણ જોઇએ.. ગૂંથતાં દોરી ડબલ દેખાય તો બન્ને સોયામાં લઈ લઉં હોં.. ક્યાંક જે જવા દઉં એ જ સાચી હોય તો!

અત્યારે કેન્સર બન્ને બ્રેસ્ટ ઉપરાંત લીવરમાં પણ ફેલાયું છે ને હેવી કૅમોની ટ્રીટમેન્ટ ચાલુ છે.. સાઈડ ઇફેક્ટ ખૂબ હેરાન કરવા આવે છે પણ આ બંદા એની સામે લડતી રહે છે.

જીવનને જો સરળતાથી જીવવું હોય તો હકારાત્મક વલણ અપનાવવું જોઈએ. બધા એમ કહેશે કે કોઈ મોટી શારીરિક કે કૌટુંબિક તકલીફ આવે ત્યારે આ બધી વાતો સુફિયાણી લાગે. પણ નાં સાવ એવું નથી હોતું. 
આપણે આવેલ તકલીફ કરતા  એના વિચારોથી વધારે તકલીફ ઉભી કરીએ છીએ. ખરી રીતે બધી તકલીફોના મૂળમાં વિચારોનો અભિગમ ખુબ કામ કરી જાય છે. 
જો વિચારો હકારાત્મક હશે તો આવેલ તકલીફમાંથી નીકળવાનો રસ્તો સરળ બનશે. ને જો નકારાત્મક વિચારોનું ઘોડાપુર ચાલશે તો એમાંથી ડૂબતા તમને કોઈ નહિ બચાવી શકે.
આ અનુભવે કહું છું ખાલી સુફીયાણી વાતો નથી કરતી.
જો આપણે એમ વિચારીએ કે મારી સાથે જ કેમ આમ થાય છે? તો એમાંથી જલ્દી બહાર નહિ નીકળાય. પણ જો એમ વિચારીએ કે મારામાં સહનશક્તિ વધારે ઉપરવાળાએ આપી છે એટલે એની પરિક્ષા લેવા માગે છે તો દરેક મુસીબતોમાંથી કોઈ ને ખ્યાલ આવે એ પહેલા પાર ઉતરશો.

કેન્સરની ઉડાડી ફીરકી પાર્ટ 3

૧.૧૨.૧૮

લે આ તો ફરી ડોકાયું! સાત વરસે…૨ બે મહિના થયાં… આમ તો એની સાઈડ ઇફેક્ટ રૂપે ક્યારનું હેરાન કરતું હતું પણ ઓફિશિયલ પગરણ બે મહિના પહેલાં! ભગવાનને પણ જાણે ખબર પડી ગઈ છે કે આ બુનનું શરીર અને મન ખમી શકે એમ છે એટલે ઘડી ઘડી મોકલી દયે છે!😉 એટલું યે એ નથી સમજતો કે હું તો ઠીક પણ મારાં ઘરનાનો પણ વિચાર નથી કરતો…જો કે અમે બધાં સજ્જ થઈ ગયાં છીએ લડવા એની સાથે ને સામે…

જો કે સાચું કહું …મેં તો વિચાર્યું હતું કે લડયાં વગર હથિયાર હેઠાં મૂકી દઉં…જીવનના બે વરસ લખ્યાં હશે તો બાર વરસ નહિ થાય ને બાર ના બે નહિ થાય…હવે જેટલું જીવું બસ દવા લઈને હેરાન થયાં વગર મજેથી જીવું…એ માટે ખરેખર સજ્જ જ છું…ખબર પડી તો યે વિચલિત નહોતી થઈ…

પણ…મને તાવ આવ્યો ને ડોક્ટરને બતાવવાનો વારો આવ્યો એમાં સોનોગ્રાફીની વાત થઈ એમાં હું વળી બોલી ગઈ કે મને ડાઉટ લાગે છે…બસ પછી જોઈએ શું? ઘરનાં પાછળ પડી ગયાં…ઘરમાં બધાંનો ખૂબ જ સાથ સહકાર છે એ પ્લસ પોઇન્ટ…કેન્સર સામે લડવા માટે… ને ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ…હાય ડોઝના ઇંજેક્શન અને હાય ડોઝની ગોળી…જેની સાઈડ ઇફેક્ટ બહુ થાય છે ને એ રીતે મને હેરાન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે કેન્સર…પણ એને ઘોળીને પી જવાનો ઉપાય છે મારી પાસે….આ ફેસબુક..વોટ્સએપ… નાં સાહિત્યના ગ્રુપમાં એક્ટિવ રહું…છું..આમ તો 4 5 ગ્રુપમાં જ એક્ટિવ છું…શબ્દાવકાશ…અભિવ્યક્તિ.. તોફાની તાંડવ…વેલવિશર વુમન કલબ..ને સર્જન માઇક્રોફિક્શન…એ ય ને મોજથી લખો ને વાંચો…મિત્રોમાં આનંદ વહેંચો…

ઓગષ્ટ ૨૦૧૯

ટ્રીટમેન્ટ તો બરાબર ચાલે છે પણ પેટમાં જમણી બાજુ દુખ્યાં કરે છે એટલે લીવરની અને ભેગી ભેગી બ્રેસ્ટની સોનોગ્રાફી કરાવી. તો નવું તુત

 બહાર આવ્યું. લીવરમાં પણ રમતી રમતી ગાંઠ પહોંચી ગઈ છે. બન્ને બ્રેસ્ટમાં પણ. જ્યાં ૨૦૦૮ માં અને ૨૦૧૦ માં કેન્સરે દેખા દીધી હતી ને એ જગ્યાનાં ટાકામાં થોડું થોડું બ્લીડીંગ થતું હતું એ વધ્યું છે.. ડ્રેસિંગ કરતાં જ રહેવું પડે રોજ.. આ બધાં કારણે સેકન્ડ ઓપિનિયન માટે મુંબઈ ટાટા હોસ્પિટલના હેડની એપોઇન્ટમેન્ટ લઇને બતાવી આવ્યાં.. ફરી ત્યાં પણ બાયોપ્સી રિપોર્ટ કરાવ્યો. ત્યાંના ડૉક્ટરે પણ ટ્રીટમેન્ટ બરાબર ચાલે એમ કહ્યું.

અહીં આવ્યાં પછી મારા દીકરાએ મારાં મોટાભાઈ.. ભાભી.. બેન બનેવી ભાણી.. જમાઈ સહુને બોલાવી મને .. મારાં મનને ફ્રેશ કરવાં મારાં પિયરબાજુના સહુ દહેરાદુન ગંગા કિનારે ૪ દિવસ રહ્યાં.. મન ને શરીરથી ખરેખર ફ્રેશ થઈ ગઈ. રક્ષાબંધન આવતી હતી એટલે અમે ૩ ભાઈ બહેન ને ભાભી ઉદેપુર ગયાં. સાચ્ચે મારાં બાળકો.. એમાંય મારો દીકરો સતત એ જ પ્રયત્નમાં હોય છે કે હું કેવી રીતે ખુશ રહું ને મારી તબિયત સુધરે. બાળકોની બાબતે ખૂબ નસીબદાર છું.. દીકરો દીકરી.. વહુદીકરી.. ખૂબ ધ્યાન રાખ્યા કરે.

૨૦૧૯ ઓક્ટોબર

વર્ષોની મારી બદ્રીકેદારની જાત્રા કરવાની મનોકામના પૂર્ણ કરવા દીકરાએ હેલિકોપ્ટરથી જાત્રા થઈ જાય ને હું કે મારા મિસ્ટર હેરાન ન થઈએ એવી ગોઠવણ કરી. દીકરો દીકરી ને અમે બન્ને ૩ દિવસમાં જાત્રા કરી આવ્યાં. મારી કોઈ ઈચ્છા રહી ન જવી જોઈએ એનું સતત દીકરો ધ્યાન રાખે.

ઘરમાં ૧૦ વરસની પૌત્રી ને વરસનો પૌત્ર. ૫ વરસનો દોહિત્ર.. લાગણીનાં એવાં તાણાવાણાથી ગૂંથાયેલા કે સમય ક્યાં સરી જાય છે ખબર નથી પડતી.

બચ્ચાઓ પણ જાણે સમજે છે બાને શારીરિક રીતે મસ્તી કરી હેરાન ન કરાય.. તોફાન બા સાથે કરાય પણ દૂર રહીને..

૨૦૨૦ ની શરૂઆત..

દીકરાને બિઝનેસમાં પ્રોબ્લેમ્સ આવવા લાગ્યા છે પણ મારી લાખોની ટ્રીટમેન્ટમાં જરાય બાંધછોડ નહિ.. મને એનો અહેસાસ અને દુઃખ પણ થાય છે.. ખોટા ખર્ચનાં ખાડામાં ઉતરી રહ્યા છીએ. અંદરથી સતત એમ જ મનોમંથન ચાલતું રહે છે.. જીવવાનું લખ્યું હશે એટલું જ જીવીશ પણ દીકરાને ખર્ચનાં ખાડામાં ખોટી ઉતારું છું. એ લોકો માનતા નથી.. ને ન જ માને એ પણ હકીકત છે.

લ્યો, કોરોના આવ્યું ને કૅમોના ઇંજેક્શન ચાલતાં હતાં એ બંધ થયા.. હોસ્પિટલમાં ન જવાય કરીને.. ૩ મહિના ફોનથી ઓરલ ગોળીઓની ટ્રીટમેન્ટ ચાલી. 

જુલાઈ આવ્યો.. થોડી છૂટ મળી એટલે ડૉક્ટરના કહેવાથી સોનોગ્રાફી કરાવી.. અડીયલ એક ગાંઠ લીવરમાં રમતી રમતી થોડી મોટી થઈ તો બ્રેસ્ટમાં પણ તોફાન શરૂ થયું. હેવી ડોઝની ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ પણ સાઇડ ઇફેક્ટ વધી ગઈ.. હું તો વગર મેકપે કાળી ભુરી દેખાવા લાગી.. દવા ગરમ પણ બહુ પડી.. એને બાજુએ મૂકી બીજી ટ્રીટમેન્ટ શરૂ.. એમાં ડાયાબીટીસ તોફાને ચડ્યું.. એને કન્ટ્રોલ કરવા ઈન્સ્યુલીન શરૂ. વચ્ચે વચ્ચે.. વિવિધ ટેસ્ટ તો ખરા જ.. એક બાજુ બિઝનેસ સાવ બંધ ને ખર્ચાનાં મીટર એકદમ ઉપર.. 

એમાં સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૦ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન થયું.. તાવ.. વોમીટ.. લુઝ મોશન.. અમારાં ફિઝિશિયન ડૉક્ટર હોસ્પિટલમાં એડમિટ થાઉં તો જ ટ્રીટમેન્ટ કરે એમ હતાં. છેવટે મારાં કેન્સરના ડૉ. પદ્મશ્રી પંકજભાઈ શાહ મારી વહારે આવ્યા. મારી મેન્ટલી.. ફિઝિકલી રજેરજ જાણે. એમણે ફોન પર દવા લખાવી અને એનાથી કન્ટ્રોલ થયો. એ તો ૪ ૫ દિવસ જ રહ્યું પણ ઇમ્યુનિટી સાવ ડાઉન એટલે એક મહિનો હેરાન થઈ.. હા ડાયાબીટીસે તોફાન ઓછું કર્યું એટલે એને ઇન્સ્યુલિનના ઇન્જેક્શનથી છુટકારો મળ્યો.

8 ઓક્ટોબર ૨૦૨૦ બ્લડ ટેસ્ટ અને સોનોગ્રાફી.. બધા રિપોર્ટ અડીયલ..

તાત્કાલિક ૨૦૦૮ માં પૉટ મૂકી કૅમો લીધાં હતાં એમ ફરી પૉટ મૂકી કૅમો લેવાનાં શરૂ કર્યા.12 ઓક્ટોબરે પહેલો કૅમો. ઘરનાં બધાનું ધ્યાન માત્ર મારાં પર છે. ‘અપુન તો ઘર કા સેલિબ્રિટી હો ગયા રે..’ 

સાઇડ ઇફેક્ટ બહુ રહે છે.. સતત કોઈ ને કોઈ મારી સાથે હોય જ. ડાયાબીટીસ પણ વધે છે. ચહેરા પર ને આંખમાં ગરમી વધી.. બરડો આખો ગુમડાની જેમ દુઃખે. ડૉ. જ્યારે પણ ફોન કરી વાત કરીએ તરત બધું સાંભળી દવા જણાવે એથી 6 દિવસે કન્ટ્રોલ થયો પણ બીજા જ વિકમાં 19 ઓક્ટોબરે બીજો કૅમો આવ્યો. કૅમોની ટ્રીટમેન્ટ બદલાઈ.. 3 કલાકે દવાઓ ચડી પણ એની આસપાસનો સેટિંગ સમય.. એ પહેલાં ડૉ. ની એપોઇન્ટમેન્ટ.. એ સમય.. ડૉ બધું શાંતિથી સાંભળે.. બહુ જ પોઝિટિવ એટીત્યુડ હોય છે એમનો શરૂથી જ. એટલે જ 12 વરસથી એમની પાસે જ બતાવવાનો મારો આગ્રહ હોય છે. ટૂંકમાં આખો દિવસ હોસ્પિટલમાં ગયો. રાત્રે ઘરે આવ્યાં. 

જોઇએ આ વખતે કેટલી સાઇડ ઇફેક્ટ રહે છે.. 2 દિવસ પછી ખબર પડવા લાગે. રાત્રે ઊંઘ ન થઈ બરાબર. અત્યારે ચહેરા પર થોથર.. માથું ભારે.. તાવ નથી પણ ચહેરા પર ગરમાવો ખૂબ ફિલ થાય છે. ટોટલ આરામમાં. ઉપર મારી રૂમમાં જ બધું સવારથી રાતનું મેનુ કે મને જે જોઇએ એ આવી જાય. કોઈ ને કોઈ હોય જ સાથે.

હું લગભગ અઢી વર્ષ થવા આવ્યાં ફેસબુક ઓછું વાપરતી થઈ છું. સવારે થોડીવાર ને રાત્રે સૂતી વખતે જરા નજર કરું.

આંખમાં પણ ઝળઝળિયાં થયા કરે.. વાંચવા લઉં તો ઘડીમાં ડબલ દેખાય યો ઘડીમાં ઝાખું… તો યે હું તો ઠોકે રાખું લખવાનું… મારે લખવા સાથે કામ.. વાંચનારાને જે અર્થ કાઢવો હોય એ કાઢે. એ તકલીફ તો બીજો કૅમો લેવાનો સમય થયો તો યે બંધ નથી થઈ હો.. તમે જ કહો.. મને ગૂંથવા પણ જોઇએ.. ગૂંથતાં દોરી ડબલ દેખાય તો બન્ને સોયામાં લઈ લઉં હોં.. ક્યાંક જે જવા દઉં એ જ સાચી હોય તો!

કૅમો લીધાન બીજા વિકમાં લુઝ મોશન કહે મારું કામ.. ન દિવસ જુવે ન રાત.. એમાં ફિશરે ઉપાડો લીધો. 8 દિવસમાં એટલી બધી એલોપેથીની ગોળીઓ.. ઘરગથ્થુ ઉપાયો.. જાયફળ, ખસખસ, એલચી ને સાખર. બધાંનો ભુક્કો પણ 3 ટાઇમ ખાતી.. પણ એ અડીયલ બંધ થવાનું નામ જ ન લે. છેવટે ડૉ. રે લખેલા 9 ઇન્જેક્શન મોશન બંધ કરવા લીધા.. એક તો કોરોનાને લીધે ઘરમાં કડક નિયમો ચાલે.. બહારની વ્યક્તિ ઘરમાં તો આવી ન શકે એટલે બાજુમાં અમારું જ ઘર છે ત્યાં રૂમ ખોલી દિવસમાં 3 વાર ઇન્જેક્શન લેવા જવાનું.. પછી એ જગા… એટલે કે મેં જ્યાં ઇંજેક્શન લીધું હોય, શરીરનો એ પાર્ટ.. સેનેટાઇઝ થાય. કેમ કે ત્યાં જે કમ્પાઉન્ડરે ઇન્જેક્શન આપ્યું હોય એમનો હાથ લાગ્યો હોય..

આમ તો નહાવું પડે પણ દિવસમાં 3 ટાઇમ મારી શારીરિક હાલત ન હતી એથી આવો ઉપાય અપનાવ્યો. તો યે કઈ ન વળ્યું.

છેવટે વિશાએ ક્યાંક જાયફળનો એક પ્રયોગ વાંચ્યો. એ મને પીવડાવ્યું. જાયફળનો પાવડર કર્યો. એક કપ ગરમ પાણી કરી એમાં એ પાવડર નાથી દીધો ને કપને ઢાંકી દીધો. થોડીવાર પછી કાવાની જેમ પીધો. દિવસમાં 1 વખત. 2 દિવસ સુધી.. ને ચમત્કાર.. લુઝ મોશનને છેવટે નવમે દિવસે ભાગવું પડ્યું. પણ ફિશરની ઉપાધિ કહે મારૂ કામ!

આ વખતનાં કૅમોની સાઇડ ઇફેક્ટનો 

અનુભવ લ્યો સ્ટોરી રૂપે :

‘આ હાળી કૅમોની ટ્રીટમેન્ટ બીજા પણ અલગ અલગ ખેલ કરાવે હોં.’

એમાં થયું એવું કે અમે સખીઓ પોતાનાં ખટ્ટમીઠાં અનુભવો વાગોળતી લો ગાર્ડનના બગીચે બેઠી હતી. ત્યાં એક ટકોટાઉવાળી સખી ક્યારની નિજાનંદમાં ખોવાયેલી લાગતી હતી તે ઉવાચ.. ને અમારાં કાન સરવા થયાં… હાશ… કંઇક તો બોલી… અમને તો એમ જ કે આ બોલકીની જીભ આજે ખોવાઈ ગઈ છે.

એનો અવાજ સાંભળી હું તરત ઉવાચ..

‘કહે ને યાર, નવો શું ખેલ ચાલી રહ્યો છે?’

ને એ તાનમાં આવી ગઈ…

‘જવા દો ને યાર… તમે બધીયુને બાધરૂમ શિંગરની વાત ખબર હશે… આમાની મારી સાથેની ઘણી ખરી બાધરૂમ શિંગર પણ હશે જ..’

બધી સાથે જ બોલી ગઈ,

‘ હા હવે! એ તો હોઈએ જ ને… પણ વાત કંઇક બીજી છે કહેને… મોણ નાખ્યાં વગર..’

ને એ બોલી,

‘હું તો બાથરૂમ સિંગર વેડા કરતાં કરતાં.. મારું કામ પતાવતાં.. 

હવે જવા દો ને વાત…’ કહીને અટકી.

બધી ચૂપ.. એમાંની એક બોલનારની મનોસ્થિતિથી વાકેફ… બોલી,

‘અરે કહે કહે અમે સાંભળશું.’

મોં ખોખરતાં એ બોલી,

તમને ખબર તો છે કે મને ફિશરની તકલીફ છે, પણ આ કૅમોએ ભારે કરી. એ દવા શરીરમાં ફરતાં ફરતાં મને નચાવતી રહી.. ઘડી ઘડી બાથરૂમમાં ભગાડતી રહી. ને એમાં ફિશર આડા પાટે ચાલી. ફિશરને નાથવા જે ટ્યુબ હાથમાં લઉં એ ક્યારેક સાથ આપે તો ક્યારેક અડીયલ થાય ને અંદર જ અટકી પડે.. એટલે એને સીધી કરવા મારે આડા તેડા થવું પડે.. (પહેલાથી વિચાર્યું તો હોય નહીં કે આમ આ જગ્યાએ નાચવું પડશે) ને સેફટીપીનથી એ ટ્યુબને સીધી દોર કરવી પડે.. ત્યારે એ સીધી ચાલે.. ને સરર કરતું એનું દવા રૂપી પ્રવાહી બહાર આવે.. હવે તમે જ કો.. આવા તે કઈ ખેલ હોય! પણ હું કહું છું.. હા હોય હોય ને હોય…!

…લતા સોની કાનુગા

કેન્સરની ઉડાડી ફીરકી પાર્ટ 2

આ હાળું ફરી ડોકાયું :

૧.૧૨.૧૮
લે આ તો ફરી ડોકાયું! સાત વરસે…૨ બે મહિના થયાં… આમ તો એની સાઈડ ઇફેક્ટ રૂપે ક્યારનું હેરાન કરતું હતું પણ ઓફિશિયલ પગરણ બે મહિના પહેલાં! ભગવાનને પણ જાણે ખબર પડી ગઈ છે કે આ બુનનું શરીર અને મન ખમી શકે એમ છે એટલે ઘડી ઘડી મોકલી દયે છે!😉 એટલું યે એ નથી સમજતો કે હું તો ઠીક પણ મારાં ઘરનાનો પણ વિચાર નથી કરતો…જો કે અમે બધાં સજ્જ થઈ ગયાં છીએ લડવા એની સાથે ને સામે…

જો કે સાચું કહું …મેં તો વિચાર્યું હતું કે લડયાં વગર હથિયાર હેઠાં મૂકી દઉં…જીવનના બે વરસ લખ્યાં હશે તો બાર વરસ નહિ થાય ને બાર ના બે નહિ થાય…હવે જેટલું જીવું બસ દવા લઈને હેરાન થયાં વગર મજેથી જીવું…એ માટે ખરેખર સજ્જ જ છું…ખબર પડી તો યે વિચલિત નહોતી થઈ…

પણ…મને તાવ આવ્યો ને ડોક્ટરને બતાવવાનો વારો આવ્યો એમાં સોનોગ્રાફીની વાત થઈ એમાં હું વળી બોલી ગઈ કે મને ડાઉટ લાગે છે…બસ પછી જોઈએ શું? ઘરનાં પાછળ પડી ગયાં…ઘરમાં બધાંનો ખૂબ જ સાથ સહકાર છે એ પ્લસ પોઇન્ટ…કેન્સર સામે લડવા માટે… ને ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ…હાય ડોઝના ઇંજેક્શન અને હાય ડોઝની ગોળી…જેની સાઈડ ઇફેક્ટ બહુ થાય છે ને એ રીતે મને હેરાન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે કેન્સર…પણ એને ઘોળીને પી જવાનો ઉપાય છે મારી પાસે….આ ફેસબુક..વોટ્સએપ… નાં સાહિત્યના ગ્રુપમાં એક્ટિવ રહું…છું..આમ તો 4 5 ગ્રુપમાં જ એક્ટિવ છું…શબ્દાવકાશ…અભિવ્યક્તિ.. તોફાની તાંડવ…વેલવિશર વુમન કલબ..ને સર્જન માઇક્રોફિક્શન…એ ય ને મોજથી લખો ને વાંચો…મિત્રોમાં આનંદ વહેંચો…

ઓગષ્ટ ૨૦૧૯
ટ્રીટમેન્ટ તો બરાબર ચાલે છે પણ પેટમાં જમણી બાજુ દુખ્યાં કરે છે એટલે લીવરની અને ભેગી ભેગી બ્રેસ્ટની સોનોગ્રાફી કરાવી. તો નવું તુત

 બહાર આવ્યું. લીવરમાં પણ રમતી રમતી ગાંઠ પહોંચી ગઈ છે. બન્ને બ્રેસ્ટમાં પણ. જ્યાં ૨૦૦૮ માં અને ૨૦૧૦ માં કેન્સરે દેખા દીધી હતી ને એ જગ્યાનાં ટાકામાં થોડું થોડું બ્લીડીંગ થતું હતું એ વધ્યું છે.. ડ્રેસિંગ કરતાં જ રહેવું પડે રોજ.. આ બધાં કારણે સેકન્ડ ઓપિનિયન માટે મુંબઈ ટાટા હોસ્પિટલના હેડની એપોઇન્ટમેન્ટ લઇને બતાવી આવ્યાં.. ફરી ત્યાં પણ બાયોપ્સી રિપોર્ટ કરાવ્યો. ત્યાંના ડૉક્ટરે પણ ટ્રીટમેન્ટ બરાબર ચાલે એમ કહ્યું.
અહીં આવ્યાં પછી મારા દીકરાએ મારાં મોટાભાઈ.. ભાભી.. બેન બનેવી ભાણી.. જમાઈ સહુને બોલાવી મને .. મારાં મનને ફ્રેશ કરવાં મારાં પિયરબાજુના સહુ દહેરાદુન ગંગા કિનારે ૪ દિવસ રહ્યાં.. મન ને શરીરથી ખરેખર ફ્રેશ થઈ ગઈ. રક્ષાબંધન આવતી હતી એટલે અમે ૩ ભાઈ બહેન ને ભાભી ઉદેપુર ગયાં. સાચ્ચે મારાં બાળકો.. એમાંય મારો દીકરો સતત એ જ પ્રયત્નમાં હોય છે કે હું કેવી રીતે ખુશ રહું ને મારી તબિયત સુધરે. બાળકોની બાબતે ખૂબ નસીબદાર છું.. દીકરો દીકરી.. વહુદીકરી.. ખૂબ ધ્યાન રાખ્યા કરે.

૨૦૧૯ ઓક્ટોબર
વર્ષોની મારી બદ્રીકેદારની જાત્રા કરવાની મનોકામના પૂર્ણ કરવા દીકરાએ મને તકલીફ ન પડે એ રીતે મારી જાત્રા થઈ જાય ને હું કે મારા મિસ્ટર હેરાન ન થઈએ એવી ગોઠવણ કરી. દીકરો દીકરી ને અમે બન્ને જાત્રા કરી આવ્યાં. મારી કોઈ ઈચ્છા રહી ન જવી જોઈએ એનું સતત દીકરો ધ્યાન રાખે.

ઘરમાં ૧૦ વરસની પૌત્રી ને વરસનો પૌત્ર. ૫ વરસનો દોહિત્ર.. લાગણીનાં એવાં તાણાવાણાથી ગૂંથાયેલા કે સમય ક્યાં સરી જાય છે ખબર નથી પડતી.
બચ્ચાઓ પણ જાણે સમજે છે બાને શારીરિક રીતે મસ્તી કરી હેરાન ન કરાય.. તોફાન બા સાથે કરાય પણ દૂર રહીને..

૨૦૨૦ ની શરૂઆત..
દીકરાને બિઝનેસમાં પ્રોબ્લેમ્સ આવવા લાગ્યા છે પણ મારી લાખોની ટ્રીટમેન્ટમાં જરાય બાંધછોડ નહિ.. મને એનો અહેસાસ અને દુઃખ પણ થાય છે.. ખોટા ખર્ચનાં ખાડામાં ઉતરી રહ્યા છીએ. અંદરથી સતત એમ જ મનોમંથન ચાલતું રહે છે.. જીવવાનું લખ્યું હશે એટલું જ જીવીશ પણ દીકરાને ખર્ચનાં ખાડામાં ખોટી ઉતારું છું. એ લોકો માનતા નથી.. ને ન જ માને એ પણ હકીકત છે.

લ્યો, કોરોના આવ્યું ને કૅમોના ઇંજેક્શન ચાલતાં હતાં એ બંધ થયા.. હોસ્પિટલમાં ન જવાય કરીને.. ૩ મહિના ફોનથી ઓરલ ગોળીઓની ટ્રીટમેન્ટ ચાલી. 
જુલાઈ આવ્યો.. થોડી છૂટ મળી એટલે ડૉક્ટરના કહેવાથી સોનોગ્રાફી કરાવી.. અડીયલ એક ગાંઠ લીવરમાં રમતી રમતી થોડી મોટી થઈ તો બ્રેસ્ટમાં પણ તોફાન શરૂ થયું. હેવી ડોઝની ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ પણ સાઇડ ઇફેક્ટ વધી ગઈ.. હું તો વગર મેકપે કાળી ભુરી દેખાવા લાગી.. દવા ગરમ પણ બહુ પડી.. એને બાજુએ મૂકી બીજી ટ્રીટમેન્ટ શરૂ.. એમાં ડાયાબીટીસ તોફાને ચડ્યું.. એને કન્ટ્રોલ કરવા ઈન્સ્યુલીન શરૂ. વચ્ચે વચ્ચે.. વિવિધ ટેસ્ટ તો ખરા જ.. એક બાજુ બિઝનેસ સાવ બંધ ને ખર્ચાનાં મીટર એકદમ ઉપર.. 

એમાં સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૦ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન થયું.. તાવ.. વોમીટ.. લુઝ મોશન.. અમારાં ફિઝિશિયન ડૉક્ટર હોસ્પિટલમાં એડમિટ થાઉં તો જ ટ્રીટમેન્ટ કરે એમ હતાં. છેવટે મારાં કેન્સરના ડૉ. પદ્મશ્રી પંકજભાઈ શાહ મારી વહારે આવ્યા. મારી મેન્ટલી.. ફિઝિકલી રજેરજ જાણે. એમણે ફોન પર દવા લખાવી અને એનાથી કન્ટ્રોલ થયો. એ તો ૪ ૫ દિવસ જ રહ્યું પણ ઇમ્યુનિટી સાવ ડાઉન એટલે એક મહિનો હેરાન થઈ.. હા ડાયાબીટીસે તોફાન ઓછું કર્યું એટલે એને ઇન્સ્યુલિનના ઇન્જેક્શનથી છુટકારો મળ્યો.

8 ઓક્ટોબર ૨૦૨૦ બ્લડ ટેસ્ટ અને સોનોગ્રાફી.. બધા રિપોર્ટ અડીયલ..
તાત્કાલિક ૨૦૦૮ માં પૉટ મૂકી કૅમો લીધાં હતાં એમ ફરી પૉટ મૂકી કૅમો લેવાનાં શરૂ કર્યા.12 ઓક્ટોબરે પહેલો કૅમો. ઘરનાં બધાનું ધ્યાન માત્ર મારાં પર છે. ‘અપુન તો ઘર કા સેલિબ્રિટી હો ગયા રે..’ 
સાઇડ ઇફેક્ટ બહુ રહે છે.. સતત કોઈ ને કોઈ મારી સાથે હોય જ. ડાયાબીટીસ પણ વધે છે. ચહેરા પર ને આંખમાં ગરમી વધી.. બરડો આખો ગુમડાની જેમ દુઃખે. ડૉ. જ્યારે પણ ફોન કરી વાત કરીએ તરત બધું સાંભળી દવા જણાવે એથી 6 દિવસે કન્ટ્રોલ થયો પણ બીજા જ વિકમાં 19 ઓક્ટોબરે બીજો કૅમો આવ્યો. કૅમોની ટ્રીટમેન્ટ બદલાઈ.. 3 કલાકે દવાઓ ચડી પણ એની આસપાસનો સેટિંગ સમય.. એ પહેલાં ડૉ. ની એપોઇન્ટમેન્ટ.. એ સમય.. ડૉ બધું શાંતિથી સાંભળે.. બહુ જ પોઝિટિવ એટીત્યુડ હોય છે એમનો શરૂથી જ. એટલે જ 12 વરસથી એમની પાસે જ બતાવવાનો મારો આગ્રહ હોય છે. ટૂંકમાં આખો દિવસ હોસ્પિટલમાં ગયો. રાત્રે ઘરે આવ્યાં. 
જોઇએ આ વખતે કેટલી સાઇડ ઇફેક્ટ રહે છે.. 2 દિવસ પછી ખબર પડવા લાગે. રાત્રે ઊંઘ ન થઈ બરાબર. અત્યારે ચહેરા પર થોથર.. માથું ભારે.. તાવ નથી પણ ચહેરા પર ગરમાવો ખૂબ ફિલ થાય છે. ટોટલ આરામમાં. ઉપર મારી રૂમમાં જ બધું સવારથી રાતનું મેનુ કે મને જે જોઇએ એ આવી જાય. કોઈ ને કોઈ હોય જ સાથે.
હું લગભગ અઢી વર્ષ થવા આવ્યાં ફેસબુક ઓછું વાપરતી થઈ છું. સવારે થોડીવાર ને રાત્રે સૂતી વખતે જરા નજર કરું.

આંખમાં પણ ઝળઝળિયાં થયા કરે.. વાંચવા લઉં તો ઘડીમાં ડબલ દેખાય યો ઘડીમાં ઝાખું… તો યે હું તો ઠોકે રાખું લખવાનું… મારે લખવા સાથે કામ.. વાંચનારાને જે અર્થ કાઢવો હોય એ કાઢે. એ તકલીફ તો બીજો કૅમો લેવાનો સમય થયો તો યે બંધ નથી થઈ હો.. તમે જ કહો.. મને ગૂંથવા પણ જોઇએ.. ગૂંથતાં દોરી ડબલ દેખાય તો બન્ને સોયામાં લઈ લઉં હોં.. ક્યાંક જે જવા દઉં એ જ સાચી હોય તો!

કૅમો લીધાન બીજા વિકમાં લુઝ મોશન કહે મારું કામ.. ન દિવસ જુવે ન રાત.. એમાં ફિશરે ઉપાડો લીધો. 8 દિવસમાં એટલી બધી એલોપેથીની ગોળીઓ.. ઘરગથ્થુ ઉપાયો.. જાયફળ, ખસખસ, એલચી ને સાખર. બધાંનો ભુક્કો પણ 3 ટાઇમ ખાતી.. પણ એ અડીયલ બંધ થવાનું નામ જ ન લે. છેવટે ડૉ. રે લખેલા 9 ઇન્જેક્શન મોશન બંધ કરવા લીધા.. એક તો કોરોનાને લીધે ઘરમાં કડક નિયમો ચાલે.. બહારની વ્યક્તિ ઘરમાં તો આવી ન શકે એટલે બાજુમાં અમારું જ ઘર છે ત્યાં રૂમ ખોલી દિવસમાં 3 વાર ઇન્જેક્શન લેવા જવાનું.. પછી એ જગા… એટલે કે મેં જ્યાં ઇંજેક્શન લીધું હોય, શરીરનો એ પાર્ટ.. સેનેટાઇઝ થાય. કેમ કે ત્યાં જે કમ્પાઉન્ડરે ઇન્જેક્શન આપ્યું હોય એમનો હાથ લાગ્યો હોય..
આમ તો નહાવું પડે પણ દિવસમાં 3 ટાઇમ મારી શારીરિક હાલત ન હતી એથી આવો ઉપાય અપનાવ્યો. તો યે કઈ ન વળ્યું.
છેવટે વિશાએ ક્યાંક જાયફળનો એક પ્રયોગ વાંચ્યો. એ મને પીવડાવ્યું. જાયફળનો પાવડર કર્યો. એક કપ ગરમ પાણી કરી એમાં એ પાવડર નાથી દીધો ને કપને ઢાંકી દીધો. થોડીવાર પછી કાવાની જેમ પીધો. દિવસમાં 1 વખત. 2 દિવસ સુધી.. ને ચમત્કાર.. લુઝ મોશનને છેવટે નવમે દિવસે ભાગવું પડ્યું. પણ ફિશરની ઉપાધિ કહે મારૂ કામ!

આ વખતનાં કૅમોની સાઇડ ઇફેક્ટનો 
અનુભવ લ્યો સ્ટોરી રૂપે :
‘આ હાળી કૅમોની ટ્રીટમેન્ટ બીજા પણ અલગ અલગ ખેલ કરાવે હોં.’

એમાં થયું એવું કે અમે સખીઓ પોતાનાં ખટ્ટમીઠાં અનુભવો વાગોળતી લો ગાર્ડનના બગીચે બેઠી હતી. ત્યાં એક ટકોટાઉવાળી સખી ક્યારની નિજાનંદમાં ખોવાયેલી લાગતી હતી તે ઉવાચ.. ને અમારાં કાન સરવા થયાં… હાશ… કંઇક તો બોલી… અમને તો એમ જ કે આ બોલકીની જીભ આજે ખોવાઈ ગઈ છે.
એનો અવાજ સાંભળી હું તરત ઉવાચ..
‘કહે ને યાર, નવો શું ખેલ ચાલી રહ્યો છે?’
ને એ તાનમાં આવી ગઈ…
‘જવા દો ને યાર… તમે બધીયુને બાધરૂમ સિંગરની વાત ખબર હશે… આમાની મારી સાથેની ઘણી ખરી બાધરૂમ સિંગર પણ હશે જ..’
બધી સાથે જ બોલી ગઈ,
‘ હા હવે! એ તો હોઈએ જ ને… પણ વાત કંઇક બીજી છે કહેને… મોણ નાખ્યાં વગર..’
ને એ બોલી,
‘હું તો બાથરૂમ સિંગર વેડા કરતાં કરતાં.. મારું કામ પતાવતાં.. 
હવે જવા દો ને વાત…’ કહીને અટકી.
બધી ચૂપ.. એમાંની એક બોલનારની મનોસ્થિતિથી વાકેફ… બોલી,
‘અરે કહે કહે અમે સાંભળશું.’
મોં ખોખરતાં એ બોલી,
તમને ખબર તો છે કે મને ફિશરની તકલીફ છે, પણ આ કૅમોએ ભારે કરી. એ દવા શરીરમાં ફરતાં ફરતાં મને નચાવતી રહી.. ઘડી ઘડી બાથરૂમમાં ભગાડતી રહી. ને એમાં ફિશર આડા પાટે ચાલી. ફિશરને નાથવા જે ટ્યુબ હાથમાં લઉં એ ક્યારેક સાથ આપે તો ક્યારેક અડીયલ થાય ને અંદર જ અટકી પડે.. એટલે એને સીધી કરવા મારે આડા તેડા થવું પડે.. (પહેલાથી વિચાર્યું તો હોય નહીં કે આમ આ જગ્યાએ નાચવું પડશે) ને સેફટીપીનથી એ ટ્યુબને સીધી દોર કરવી પડે.. ત્યારે એ સીધી ચાલે.. ને સરર કરતું એનું દવા રૂપી પ્રવાહી બહાર આવે.. હવે તમે જ કો.. આવા તે કઈ ખેલ હોય! પણ હું કહું છું.. હા હોય હોય ને હોય…!
…લતા સોની કાનુગા

અરે હા, એ કહેવાનું તો રહી ગયું..કૅમોની સ્પેશિયલ અસર એટલે ટકો ટાઉ થવું. એ કેમ રહી જાય!

બીજા વિકનાં અંતે મોશન સાથે વાળ પણ અતિશય ખરવાનાં શરૂ થયા. સવાર પડે ને ઓશિકા પરથી એને સાફ કરવાની મારી પરેડ તો બીજી બાજુ કાશકામાં પણ આખી ને આખી લટો. ડ્રેસિંગ એરિયામાં કાળી ધોળી ઝીણી ભાતવાળું જાણે કપડું.. એને ભેગું કરી આડું અવળું વાળી ઘડી કરું! ને પછી.. એ જાય ડશબીનમાં.. એક વિક એ રમત ચાલી. છેવટે ફક્ત સાઇડની બે બાજુ જ રહ્યા.. બીજા ગાયબ થયા એટલે દીકરો માંડ તૈયાર થયો પુરા ઉતરાવવા. ને મસ્ત ચકમકતું મસ્તક તૈયાર..

હાથમાં કાળાશ.. અંગુઠા આંગળીઓ વચ્ચે સ્કિન હોય એ દુખ્યાં કરે. 4 5 દિવસે એ દુઃખતી તો બંધ થઈ પણ આખા હાથમાંથી તજા ગરમીની જેમ સ્કિન ઉખડવા માંડી છે.. પાછો કદાચ નોર્મલ હાથ થઈ જાય.. 

પણ શનિવાર તો થયો. મંગળવારે ફરી કૅમો માટે સજ્જ..

જોઈએ એ વખતે એનો કેવો પરચો બતાવે છે!


મારાં જીવનનો અવિસ્મરણીય પ્રસંગ

શીર્ષક : સહારો

મારાં લગ્ન પહેલાંની વાત છે. મારાં બાપુજીના અવસાન પછી રિવાજ પ્રમાણે મારાં બા (મમ્મી) રાજકોટ એમનાં ભાઈને ત્યાં જઈ નહોતાં શક્યાં. એટલે મેં આશ્વાસન આપ્યું હતું કે બને એટલું જલ્દી નોકરીમાંથી રજા લઈને હું એમને સૌરાષ્ટ્ર લઈ જઈશ. ૧૯૮૧ ડિસેમ્બરની આ વાત છે.  હું જીવનમાં પહેલીવાર જ સૌરાષ્ટ્ર ગઈ હતી. બધાં સગા..મામા, માસી..બધાંને પહેલીવાર જ મળતી હતી. મેં જો કે ઘરેથી જ બા ને બોલી કરી હતી કે તમને કુટુંબ જાત્રા અને ધર્મ જાત્રા બન્ને કરાવીશ પણ કોઈને ત્યાં રોકાવાની જીદ ન કરતાં. આપણે ધર્મશાળા કે ગેસ્ટ હાઉસમાં રહીશું. મુંબઈમાં મોટી થઈ હતી..ખબર નહિ ફાવે કે ન ફાવે..પાછું સગાને ત્યાં ઉતર્યા હોઈએ એટલે કોઈવાર પ્રવાસનો સમય અસ્તવ્યસ્ત પણ થઈ જાય. સમયની કટોકટી હોય ને સામે બધાનાં આગ્રહ..! એ બધો ગૂંચવાડો ન થાય એ ખાસ જોવાનું હતું મારે. માંડ રજા મળી હતી ને ફરવાનું..ઘણાં કુટુંબીજનોને મળવાનું બધું જ સાચવવાનું. 

પહેલાં એક દિવસ રાજકોટ મામાને ત્યાં રહી ને ત્યાંથી વીરપુર..ત્યાંથી જેતપુર માસીને ત્યાં..ત્યાંથી ગોંડલ..બા મોંઘીબા કન્યાશાળામાં જ્યાં ભણ્યાં હતાં એ સ્કૂલ જોઈ..બાનું મુખડું જોઈને મારું દિલ પણ ભરાઈ આવ્યું..એમનું જન્મસ્થળ જોયું..કાકા બાપાના ભાઈઓ મળ્યાં. ત્યાંથી જૂનાગઢ..ત્યાયે એમનાં સગા..દરેક ગામે અમે જ્યાં જ્યાં ગયાં ત્યાં દરેક ગામે એમનાં પિયરનું કોઈ ને કોઈ તો મળે જ. બધે એસ.ટી. બસમાં જ ફરતાં.

હવે ખરો જીવનનો અવિસ્મરણીય દિવસ આવ્યો. અમે ગિરનાર ચઢવાનું નક્કી કર્યું. તળેટીની ધર્મશાળામાં ઉતર્યા હતાં. બાની ઉંમર ત્યારે ૬૦ સાહિઠની. હું ૨૬ છવ્વીસની. ધર્મશાળાવાળાએ તો અમને ના કહી. ‘આ ઋતુમાં ઉપર એકલાં ન જવાય. કોઈ પુરુષ માણસ સાથે નથી.’ પણ અમે તો નક્કી જ કર્યું હતું. સવારે ૬ વાગે ઉપર જવા નીકળ્યાં. તળેટીની દુકાનો હજુ ખુલી ન હતી..એકાદ બે ખુલ્લી હતી એ લોકોએ અમને ખૂબ રોકયાં. ઉપર ૩ દિવસ પહેલાં જોરદાર પવન ફૂંકાયો હતો ને કોઈ બહેન હવામાં ખેંચાઈ ખાઈમાં પડી ગયાં. એમ કહી રોકવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ અમારે તો જવું જ હતું. એટલે ઉપર પવન બહુ ફૂંકાય તો પગથિયે બેસી જવું, ખાઈ બાજુ ન ચાલતાં દિવાલ બાજુ જ ચાલવું, અમુક જગ્યાએ તો ખુલ્લું જ હોય ત્યાં પવન વધારે લાગે તો કપડાં સંકોરી બેસી જવું. મેં તો પેન્ટ પહેર્યું હતું પણ બાનો સાડલો હોય એટલે એમાં હવા ભરાઈ જવાની બીક રહે. ડોલીવાળાને નક્કી કરી બાને માંડ સમજાવી એમાં બેસાડ્યા. હું આગળ આગળ ચડતી ગઈ. હજારેક પગથિયાં ચડ્યાં હોઇશું ને મેં પાછળ વળી જોયું તો બા જાતે ચડીને આવતાં હતાં. પૂછ્યું તો કહે, “મને કોઈ ઉંચકીને ચાલે એ નથી ગમતું. તને મેં ના જ પાડી હતી. એ લોકોને પૈસા આપીને છુટ્ટા કર્યા.” એટલાં પગથિયાં પણ વચ્ચે વચ્ચે પોતે જ ચડતાં. ઘડીક ડોલીમાં બેસતાં. મેં વિચાર્યું, ‘હવે જે થાય એ ખરું. બા ઉપર અટકશે તો કોઈ ડોલીવાળાને પકડવો પડશે.’ ૧૦,૦૦૦ દસ હજાર પગથિયાં ચડવાનાં ને એટલાં ઉતરવાના. મેં અશોકવન બાજુ જવાનો રસ્તો માંડી વળ્યો..૨૦૦૦ બે હજાર પગથિયાં બચ્યાં. તો યે ૮૦૦૦ આઠ હજાર તો ખરા જ..!

૪૫૦૦ સાડા ચાર હજાર પગથિયે જૈનોનાં દેરા આવે. ખૂબ સુંદર કોતરણી. આટલે ઉપર આરસ લાવી આટલું સુંદર કામ જોઈ આંખો ઠરી. ત્યાં બધું જોવામાં દોઢેક કલાક નીકળી ગયો. ત્યાંથી ઉપર શ્રી અંબા માં ની ટૂંક ૬૦૦૦ છ હજાર પગથિયે આવે. ત્યાં પહોંચ્યાં. માતાજીનાં શાંતિથી દર્શન કર્યા. ત્યાં પણ ખાસ ભીડ ન હતી. આખે રસ્તે ખાસ કોઈ મળતું ન હતું. કોઈ કોઈ વચ્ચે મળી જાય. મંદિરના પુજારીએ અમને આગળ જવાની ના પાડી. કેમ કે પ્રવાસીઓ જ ખાસ ન હતાં. એમાં અહીંથી આગળ કોઈ જતું ન હતું. અમે થોડીવાર ત્યાં આરામ કરી આગળ વધ્યા. એટલે ગોરખનાથની ટૂંક આવી. ત્યાં ચલમધારી બે ત્રણ સાધુઓ હતાં બાકી કોઈ જ નહીં. 

હવે પછીનો રસ્તો આમે વિકટ આવે છે. સીધો ડુંગર ઉતરવાનો. ને પછી સામે એવો જ સીધો ડુંગર ચઢવાનો…ઢાળ ઓછો આવે. અંદાજીત દોઢેક હજાર પગથિયાં ઉતરવાના ને સામે ચડવાનાં થાય ત્યારે શ્રી દત્તાત્રેય ભગવાનની ટૂંક પર પહોંચાય. ત્યાં આમ તો ફક્ત એમનાં પાદુકા ને મોટો ઘંટ જ છે. પણ ગિરનાર ચઢિએ ને છેક ન જઇએ એ કેમ ગમે? 

અમે બન્ને થોડાં મુંજાયા. ત્યાં જ પગથિયે બેસી ગયાં. સામે જ શ્રી દત્તાત્રેયની ટૂંક ને એનો ઘંટ દેખાય. મનમાં બન્ને પ્રાર્થના કરતાં બેઠાં હતાં ત્યાં ૪ ચાર ભૈયાજી જેવા દેખાતા માણસો આવ્યા. અમને કહે, “સામને જાના હૈ તો ચલો, હમ ભી જા રહે હૈ.” અમે ના પાડી. લઠ્ઠા જેવા લાગતા હતા એ બધા. ક્યાંક રસ્તામાં આડુંઅવળું થઈ જાય તો..! ગાંડપણ તો ન જ કરાય ને..! ત્યાં જ બેઠાં બેઠાં દત્તાત્રેય ભગવનની પ્રાર્થના ચાલુ રાખી. ને હું તો બબડતી હોઉં એમ બોલતી જ હતી કે, “બસ ને અમને અહીં થી જ પાછાં કાઢવા છે? જાત્રા પુરી થવા નથી દેવી?”  ને ત્યાં તો જાણે વાવાજોડાની જેમ કૂદતી પહેલાં બે છોકરીઓ દેખાણી. ત્યાંના ગામડાનાં પરિવેશમાં ને પછી પાછળ પચીસેક જણનું કુટુંબ હોય એમ સહુ આવતાં દેખાયાં. ભગવાને જાણે અમારી પ્રાર્થના સાંભળી. એ લોકોએ કહ્યું, ‘હામેની ટૂકે જાવું છે ને..! હેંડો તમ તમારે. અમે પણ ત્યાં જ જઈએ છીએ. અમે તો પગથિયાં ઉતરવા લાગ્યાં. ત્યાં પગથિયાં સાંકળા પણ ખરાં. સાચવીને ઉતરવું પડે. કુટુંબનાં મોભી કહે, ‘છોડી, તું તારે અમારી છોડીયું સાથે આગળ જવું હોય તો જા. અમે છીએ માડી હારે.’

જુનાગઢ જિલ્લાના મેંદરડા ગામના કણબી પટેલ હતાં એ બધાં. કણબી આમે આખા બોલા. બધાં સાથે વાતો કરતાં કરતાં અમે ક્યાં ઉતરી ગયાં ને ક્યાં સામેની ટૂંકે ચડી ગયાં એનો ખ્યાલ પણ ન રહ્યો. ત્યાં જઈ ભગવાન આગળ દિલથી પ્રાર્થના કરી કે, “આજે તમે જ અમારાં માટે આ સહુને મોકલ્યાં.”

વાત વાતમાં મેં એ લોકોને કહ્યું કે, ‘બા માટે ડોલી કરી હતી પણ બા એ એમને રવાના કરી દીધા. હવે ઉતરવું જ બહુ ભારે પડશે.’ તો કહે, ‘ચિંતા ન કર. અમે છીએ ને સાથે.’ એ સહુ નાના મોટા થઈને પચીસેક માણસોનું કુટુંબ હતું. આઠ દસ વરસનાં બાળકોથી લઈને પચાસેક વરસનાં સુધીનું. એ લોકોની તો ઝડપ પણ ખૂબ હોય ઉતરવાની. મારે તો બા ને લીધે ધીરે ધીરે ઉતરવું પડે. એમ કરતાં કરતાં અડધે તો પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં એમનાં ઘણાંખરાં ખૂબ આગળ જતાં રહ્યાં હતાં. પછી એમણે અંદરોઅંદર વાતો કરી કંઇક નક્કી કર્યું એટલે આધેડ વયનાં પતિ પત્ની અમારી સાથે રહ્યાં. ને બીજા બધાં આગળ નીકળી ગયાં. મેં એમને કહ્યું પણ ખરું કે, ‘તમે કોઈ નીચે જઈ ડોલીવાળાને મોકલો. તમારે રોકાવાની જરૂર નથી.’ એમણે કહ્યું હવે સાંજ પડવા આવી. કોઈ ડોલીવાળો ન મળે. ચિંતા ન કરો. અમે છેક સુધી સાથે રહીશું.’

બા ના પગ ગરબા ગાતાં હતાં. પણ કણબી પટેલ દંપતી આખા બોલા ને મજાક્યા પણ એટલા જ હતાં. કંઈ ને કંઈ એવી વાતો કરી બા ને હસાવે. મેં પેન્ટ અને ઉપર જર્સી સાથે કોટ પહેર્યો હતો એટલે બા ને કહે, ‘ચનત્યા ના કરો તમારો છોરો ભેગો છે. તમને કંઈ થઈ જશે તો દામોદરમાં ડૂબકી મરાવી એની પાસે ક્રિયા કરમ કરાઈ લેહુ.’ ને ખડખડાટ હશે. છેલ્લા હજારેક પગથિયાં રહ્યાં ને બાની હાલત તો ડગ માંડવાની પણ નહોતી રહી. પણ એ કણબી પટેલ દંપતી અને હું થઈને બાને કાંડેથી ઝાલી જાણે ઝુલાવતાં હોઈએ એમ પગથિયાં ઉતરિયે. એ લોકોને બસ પકડવાની હતી…એ જમાનામાં તો ગામડાંની બસો પણ બહુ ઓછી હોય. તો યે અમારે ખાતર જ બધાંને મોકલીને એ બન્ને સાથે રહયા હતાં.

આ એક ભગવાનની કૃપા જ કહેવાય ને..! જાણે માનવ સ્વરૂપે અમને મદદ કરવા આવ્યાં. છેક સાત વાગે અમે નીચે ઉતર્યા. તેઓ બન્ને અમારી ધર્મશાળા સુધી બાને બાવડે ઝાલી મૂકી ગયાં. મેં કહ્યું એમને, ‘મેંદરડાની બસ જતી રહી હોય તો અહીં ધર્મશાળામાં હું વ્યવસ્થા કરાવી દઉં. સવારે જજો.’ પણ કહે અમને કંઈ ને કંઈ સાધન મળી જશે ચિંતા ન કરો.’

ગોરખનાથની ટૂંક થી જતાં ને છેક તળેટીએ આવતાં સુધી એમની બધાંની સાથે વાતો કરવાની ખૂબ મજા આવી. મને એમની બોલીમાં લખતાં નથી ફાવતું પણ હજુ ઘણીવાર એ બધાં સંવાદો ને તકલીફને હવામાં ઉડાડી દેવાની રીત ખૂબ યાદ આવે. 

રાત્રે બાને પગે આયોડેક્ષ અને એક મલમ બાજુની ઓરડીવાળાએ આપ્યો એ ખૂબ ઘસ ઘસ કર્યો..

એ રાત્રે એક જબરદસ્ત પરિવર્તન બા માં મેં જોયું કે જે બા મોટાભાઈ માટે બીજી જ્ઞાતિની છોકરીઓના માંગા આવે તો સ્પષ્ટ ના પાડી દેતાં એ બાએ મને કહ્યું, “લતા, તે કોઈને પસંદ કર્યો હોય તો કહેજે. બીજી જ્ઞાતિનો હશે તો પણ તારાં લગ્ન કરાવી આપીશ.” કેમ કે મારાં માટે માંગા ખૂબ આવતાં પણ હું જોવાની પણ ના પાડતી. એટલે એમને એમ કે કદાચ મારે કોઈ સાથે પ્રેમ હોય પણ હું ઘરમાં કહેતી ન હોઉં. મેં કહ્યું, “મારે એવું કંઈ નથી. જ્યારે એવો કોઈ પ્રશ્ન આવશે ત્યારે કહીશ.”

ખાસ તો બા થી અમે બધાં જ ડરતાં. બા બહુ કડક સ્વભાવનાં હતાં. પણ પછી પાછલી ઉંમરે એમનો સ્વભાવ ખૂબ બદલાયો હતો.

સવારે પણ ફરી એમ જ કર્યું. પગે ખૂબ મલમ ઘસ્યો..એ પછી બા ફરી ધીરે ધીરે સાંજે ચાલતાં થયાં. એક આખો દિવસ આરામ કરી બીજે દિવસે દામોદર કુંડ..ખાપરા કોડિયાની ગુફાઓ..ને બાકી જૂનાગઢ ફર્યા ને એમનાં સગાને મળ્યાં. ત્યાંથી સોમનાથ ગયાં. સોમનાથથી દ્વારકા..ત્યાં પણ એમની મસીયાયી બહેન રહે. એમને પણ મળ્યાં.

સગા મામા અને સગા માસીને ત્યાં રાત રોકાયાં. બાકી બધાંનાં ઘરે મળવા જતાં. ખૂબ આગ્રહ કરે પણ બહુ તો જમીએ. નહિ તો નાસ્તો કરી અમારે મુકામે જ રહીએ.

મેં પ્રવાસ તો એ પછી ઘણાં કર્યા છે. એક બે આવા અવિસ્મરણીય છે. ફરી ગિરનાર પણ ચડી છું, પણ આ પ્રવાસની તોલે કોઈ પ્રવાસ ન આવે. આર્થિક સંકડામણમાં …ગોઠવણ કરી કરી ફરવું…ને ગિરનારનો અવિસ્મરણીય સાથ સંગાથ..!

…લતા સોની કાનુગા

કાવ્યનો આસ્વાદ

શીર્ષક: મીઠી માથે ભાત – વિઠ્ઠલરાય આવસત્થી

(દોહરો)

ડુંગર કેરી ખીણમાં, ગાંભુ નામે ગામ

ખેતી કરતો ખંતથી પટેલ પાંચો નામ,

સીમ થકી છેટી હતી વાડી એક વિશાળ,

ભોંય બધી ભગરી અને રૂડી અધિક રસાળ. 

નવાણ છે નવ કોસનું, ફરતાં જંગી ઝાડ,

રોપી તેમાં શેલડી, વાધ્યો રૂડો વાઢ.

પટલાણીએ પુત્રનું મુખ દીઠું છે માંડ,

મીઠી ઉંમર આઠની બહેન લડાવે લાડ.

શિયાળો પૂરો થતાં પાક્યો પૂરો વાઢ,

વાઘ, શિયાળ, વરુ તણી રહેતી વગડે રાડ.

કેળ સમી સૌ શેલડી ઝૂકી રહી છે ઝુંડ,

રસ મીઠાની લાલચે ભાંગે વાડો ભૂંડ.

ચિચોડો બેસાડવા પાંચે કરી વિચાર,

બાવળનાં નથ-બૂતડી તુર્ત કર્યા તૈયાર.

સોંપ્યુ સાથી સર્વને બાકી બીજું કામ,

સાધન ભેળું સૌ થવા તવા-તાવડા ઠામ.

પટલાણી પેખી રહી પટેલ કેરી વાટ,

રોંઢાવેળા ગઈ વહી પડતું ટાઢું ભાત.

(ભુજંગી)

કહે મા, ‘મીઠી લે હવે ભાત આપું,

કીકો લાવ મારી કને, જા તું બાપુ.’

હજી ઘેર આતા નથી તુજ આવ્યા,

ભૂખ્યા એ હશે વાઢ-કામે થકાયા.”

ભલે લાવ, બા, જાઉં હું ભાત દેવા,

દીઠા છે કદી તેં ઊગ્યા મોલ કેવા ?

મીઠી કેળ-શી શેલડી તો ખવાશે,

દીઠી છે ટૂંકી વાટ જલ્દી જવાશે.’

કહી એમ માથે લઈ ભાત ચાલી.

મૂકી માર્ગ ધોરી, ટૂંકી વાટ ઝાલી.

(દોહરો)

વહી જાય છે વેગમાં મીઠી ભરતી ફાળ,

ગણે ના કાંટા કાંકરા, દોડે જેમ મૃગબાળ.

ડુંગર ઝાડી ગીચમાં કોડે કૂદતી જાય,

સામો વાઢ ઝઝૂમતો જોતાં તે હરખાય.

હમણાં વાડી આવશે, હમણાં આપું ભાત,

એમ અધિક ઉતાવળી દોડી મળવા તાત.

બખોલમાંથી બહાર ત્યાં વાઘ ધસ્યો વિકરાળ

થપાટ પાછળથી પડી, બાળા થઈ બેહાલ.

ભાત ઓઢણી તો રહ્યું ઝરડામાં જકડાઈ,

મીઠી બાળા મોતના પંજામાં સપડાઈ.

વાઘ ઉપાડી ક્યાં ગયો ? કુદરતમાં કકળાટ !

વૃક્ષ ઊભાં વીલાં બધાં, સૂ ની બની સૌ વાટ !

સાંજ વહી સૂનકારમાં ઓઢીને અંધાર,

રાત રડે છે રાનમાં આંસુડે ચોધાર.

પહોચી ઘર પાંચો કરે ‘મીઠી ! મીઠી !’ સાદ :

‘મારે તો મોડું થયું, રોંઢો ન રહ્યો યાદ.’

પટલાણી આવી કહે : ‘મેલી છે મેં ભાત,

મળી નથી તમને હજી ? રોકાણી ક્યાં રાત ?’

મળી નથી મીઠી મને મારગ ધોરી વાટ,

કહાં ગોત કરવી હવે ? ગઈ હશે પગવાટ !

બની ગયાં એ બાવરાં બંને મા ને બાપ,

ગયાં તુર્ત તે ગો તવા કરતાં કંઈ સંતાપ.

નભથી ચાંદો નીરખી વિલાય ફિક્કુ મુખ,

ઝાંખા સર્વે ઝાડવાં, દારુણ જાણ એ દુ:ખ.

‘મીઠી ! મીઠી !’ પાડતાં બૂમ ઘણી માબાપ,

જવાબ પાછો ના મળે તેથી કરે વિલાપ.

પળતાં આગળ પગ મહીં અટવાયું કંઈ ઠામ,

તે તો ઘરની તાંસળી, ભાત તણું નહિ નામ.

ખાલી આ કોણે કરી ? હશે સીમના શ્વાન ?

મીઠી કાં મેલી ગઈ ? – બોલે નહિ કંઈ રાન.

વળી પગે અટવાય છે ઝરડું, નીચે જોય,

મીઠી કેરી ઓઢણી -પોકેપોકે રોય.

‘હા ! મીઠી, તું ક્યાં ગઈ? આ શું – ઝમે રુધિર !’

ઉત્તર એનો ના મળે : બધુંય વિશ્વ બધિર !

નિરાશ પાછા એ વળ્યાં કરતાં અતિ કકળાટ,

‘મીઠી ! મીઠી !’ નામથી રડતાં આખી વાટ.

વાઢ ગયો વેચાઈને વીતી ગઈ છે વાત,

તો પણ દેખા દે કદી મીઠી માથે ભાત

……………………………..

હું છઠ્ઠા ધોરણમાં હતી ત્યારે મને આ કાવ્ય ભણવામાં હતું. આખું કાવ્ય મોઢે હતું. અત્યારે પણ આ લઘુ ખંડ કાવ્યનાં ત્રણે ભાગની અમુક પંક્તિઓ મોઢે છે. ત્રણ વરસ પહેલાં મેં એ પંક્તિઓ ફેસબુકમાં મૂકી વિનંતી કરી હતી કે કોઈ પાસે આ કાવ્ય હોય તો મને આપે. એ વખતે એક ભાઈએ આખું કાવ્ય મને મોકલ્યું જે મેં સાચવી રાખ્યું.

આ લઘુ કહી શકાય એવા ખંડ કાવ્યનાં પહેલાં ખંડમાં ખેડૂતની જીવનશૈલી દોહરા સ્વરૂપે વર્ણવી છે. ખેડૂત ગામમાં રહે છે પણ એનું ખેતર….ગામથી દૂર… સીમમાં છે. આખો પ્રદેશ ડુંગળાળ છે પણ જમીન ફળદ્રુપ છે એટલે શેરડી સારી પાકી છે, પણ ભૂંડ ને બીજા પ્રાણીઓ નુકશાન પહોંચાડે છે એથી ખેડૂત રાત દી જોયા વગર ખેતરની ફરતે વાડ બનાવવામાં તલ્લીન છે. એને જમવા આવવાનું પણ ભાન નથી રહેતું…આ બાજુ પટલાણીને મોટી દીકરી પછી આઠ વર્ષે દીકરો આવ્યો છે એટલે ખેતરે ભાત દેવા કેમ જાવું? એ સવાલ છે. 

કાવ્યનાં બીજા ભાગમાં જે ભુજંગી રાગમાં લખાયો છે..મા અને દીકરી વચ્ચેનો સંવાદ ખૂબ સુંદર રીતે આલેખાયો છે. મા ઘરનાં…ઢોર સાચવવાનાં કામમાં હોય તો મોટી બહેન નાના ભાઈનું ધ્યાન રાખતી હોય છે. મા દીકરીને સમજાવે છે કે ‘તારાં બાપુ ખેતરે કામમાં ખાવાનું પણ ભૂલી ગયા લાગે છે. જો તું જઇને ભાતું આપી આવે તો….!’ દીકરી પણ ટહુકા કરતી તરત તૈયાર થઈ કહે છે…’ભલે બા, હું ભાતું દઈ આવીશ…મને એ બહાને ખેતરે શેરડી ખાવા મળશે. મેં ટૂંકો મારગ જોયો છે એટલે આ ગઈ ને આ આવી.’

ત્રીજો અને અંતિમ ભાગ દોહારા સ્વરૂપે લખાયો છે…એની શરૂઆત તો ખૂબ નયનરમ્ય થાય છે. આઠ વર્ષની દીકરી…ને એનું નામ પણ કેવું મીઠું!…મીઠી…દોડતી કૂદતી આસપાસની ટેકરીઓ વટાવતી એની ધૂનમાં જતી હોય છે. ને અહીં જ કવિએ ખૂબ સુંદર રીતે કરુણ રસ ઉમેરી કાવ્ય-વાર્તાને અલગ મોડ આપ્યો છે. મીઠી સમજે એ પહેલાં જ ડુંગરની બખોલમાંથી વાઘ આવી મીઠીનો શિકાર કરી નાખે છે. એની ચીસોથી વેરાન જગ્યા…ઝાડવા પણ પક્ષીઓની ચિચિયારીઓથી ગાજી ઉઠે છે..

સાંજે પટેલ ઘરે પાછો ફરે છે ત્યારે છેક પટેલ પટલાણીને ખ્યાલ આવે છે કે મીઠી તો ખેતરે પહોંચી જ નહોતી…બન્ને બેબાકળા બની મીઠીને શોધવા નીકળે છે. 

‘મીઠી! મીઠી! પાડતાં બૂમ ઘણી માબાપ,

ઉત્તર એનો ના મળે એથી કરે વિલાપ.

વાંચનારનું પણ મન વલોવાઈ જાય એવું કરુણ શબ્દચિત્ર કવિએ ખડું કર્યું છે. એમાં ને એમાં રાત પડી જાય છે..મીઠી નથી મળતી પણ એની ઓઢણી..એ જે ઠામમાં ભાતું લઈ ગઈ હતી એ ઠામ..બધું મળે છે…રડતાં કકળતાં માબાપ ઘરે પાછાં આવે છે.

વખત જતાં શેરડીનો પાક પણ વેંચાય છે…ને જાણે કોક કોક ને મીઠી ભાત લઈને જતી હોય એવી દેખા દે છે..એટલું કહી કવિ તો વિરમે છે, પણ આખા કાવ્યુંનું શબ્દચિત્ર એટલું આબેહૂબ ઉભું કર્યું છે કે વાંચતા વાંચતા આખું વર્ણન આપણી નજર સમક્ષ ખડું થયાં વગર ન રહે. અને એથી જ મને એટલી નાની ઉંમરથી આ કાવ્ય દિલને સ્પર્શી ગયું હતું એ પણ બધાં દ્રશ્યો ચિત્રપટની પટ્ટીની જેમ.

લતા સોની કાનુગા